همانطور که در نوشته های پیشین به ویژگی های نظام های انتخاباتی تناسبی و کثرتی پرداخته شد، تفاوت این دو نظام را بررسی کردیم. اکنون در این نوشته قصد داریم رویه ای که از سوی مردم در چندسال اخیر اتخاذ شده و موجب تغییر عرفی در شیوه ی برگزاری انتخابات شده است را مورد بررسی قرار دهیم.

در تمامی دوره های انتخابات مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، گروه ها و احزاب مختلف، از افراد و کاندیداهایی حمایت می کردند یا به عبارتی لیست انتخاباتی ارائه می دادند. لکن در دهمین دوره ی انتخابات مجلس شورای اسلامی 1394 و همچنین انتخابات مجلس خبرگان رهبری در همان سال، روش و نحوه ی برخورد عمومی با این لیست های انتخاباتی متفاوت شد و تأثیر آن ها را بیشتر نمود.

در این دوره برای اولین بار، توجه به لیست انتخاباتی و فقط رأی دادن به لیست پیشنهادی احزاب، آن هم بدون اِعمال نظرات فردی در سطح گسترده مشاهده شد که منجر به کسب تمامی کرسی های نمایندگی تهران و برخی دیگر از کلانشهرها در مجلس شورای اسلامی شد. همچنین در پنجمین دوره ی انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز، تمامی 21 عضو شورای اسلامی شهر تهران و همچنین برخی شهرهای بزرگ به یک لیست خاص تعلق یافت که این دو مورد، هر دو نشان دهنده ی تمایل عمومی به شیوه و روش لیستی می باشد. چراکه مردم معتقدند جایگاه های مشورتی تصمیم ساز مانند مجلس شورای اسلامی یا شوراهای اسلامی شهر و روستا، بعلت جایگاه مشورتی و تصمیم سازی گروهی خود، برای تصویب و اِعمال نظرات می بایست یک گروه را پیروز کرد تا با افزایش آراء، هدف مورد نظر محقق شود؛ از این رو در رأی دهندگان در جهت تحقق اهداف خود، بجای رأی دادن به تک تک افراد مدنظر خود و تقسیم آراء خود، به رویکرد لیستی اعتماد کرده و لیستی که از سوی جناح مورد اعتماد ایشان ارائه شود؛ هرچند که برخی از افراد آن مورد نظر و اعتماد مردم نباشند، لکن بعلت جهت گیری کلی لیست و رهبران جناح، مورد اعتماد مردم قرار می گیرند و آراء ایشان را به خود اختصاص می دهند.

در این حالت به راحتی مشاهده می کنید که با شدت یافتن این رویه در انتخابات های اخیر شاهد تغییر نامحسوس نظام انتخاباتی کثرتی به نظام انتخاباتی لیستی هستیم که منجر به نتایجی می شود که شاید برای برخی عجیب باشد.

با این حال از نظر نگارنده، تغییر سازمان یافته و قانونی این نظام انتخاباتی در جهت نیل یافتن به نظام انتخاباتی کارآمدی با توجه به رویکرد و رویه ی جامعه، بهتر بنظر میرسد.

از طرفی رویکرد جدید جامعه در پذیرش روش های حزبی نشانه ی خوبی برای زمینه سازی فعالیت های حزبی در فضای سیاسی کشور می باشد و شان می دهد که توده ی مردم با فعالیت های حزبی نه تنها مخالفت چندانی ندارند بلکه در صورتی که احزاب منعکس کننده ی افکار ایشان باشند، حاضر به همراهی و همچنین پذیرش این فضا نیز می باشند.

در پایان اینکه پیشنهاد می شود انتخابات های پارلمانی جمهوری اسلامی ایران مانند مجلس شورای اسلامی یا شوراهای اسلامی شهر و روستا و یا حتی انتخابات مجلس خبرگان رهبری، براساس نظام های انتخاباتی تناسبی بویژه یکی از دو نمونه ی زیر، بررسی و اجرا گردند؛ فراموش نشود که در این دو حالت مردم فقط به احزاب یا لیست ارائه شده از سوی احزاب رأی می دهند نه افراد.

  • نظام انتخاباتی تناسبی لیستی که هر حزب به تناسب درصد آراء کسب کرده صاحب کرسی های پارلمان می شود. (اطلاعات بیشتر و دقیق تر)
  • نظام انتخاباتی مختلط (تناسبی لیستی و کثرتی) که هر حزب با کسب اکثریت آرا، می تواند تمامی اعضای لیست خود را وارد پارلمان کرده و صاحب کرسی ها شود.