دموکراسی

شورایی متشکل از تعدادی از درباریان که برخی از آنان در غرب تحصیل کرده بودند، نظام­نامه­ی انتخابات را تدوین کردند. قرار شد که انتخابات از بین نمایندگان اصناف انجام شود و فعلا مجلس کار خود را با نمایندگان تهران شروع کند.[1] نظام­نامه­ی انتخابات مجلس شورای ملی، سند سیاسی بود که جهت بنای اولیه­ی مجلس مشروطه تدوین شد.

پس از صدور فرمان مشروطیت و فرمان تشکیل مجلس، تدوین نظام‌نامه انتخابات امری ضروری بود و با توجّه به بیماری رو به افزایش شاه ضرورت و اهمیت مضاعفی پیدا می‌کرد. به همین دلیل، مشیر الدّوله- صدراعظم- مسئول تشکیل هیئتی جهت تدوین نظام‌نامه­ی انتخابات شد. نگاهی به ترکیب هیئت منصوب جهت تدوین نظام‌نامه­ی انتخابات نشان از سیطره­ی گروهی از روشن­فکران و درباریان بر امور کشور می‌داد.

سران مشروطه پس از پیروزی، به همراه عدّه‌ای از وزیران و درباریان، در محل «مدرسه نظام» که یکی از عمارات دربار بود، گرد هم آمدند. این مجلس مقدّمه­ی تشکیل انجمن انتخابات بود و به منظور تدوین و تهیه­ی نظام‌نامه­ی انتخابات مجلس شورای ملّی تشکیل شده بود. دراین جلسه مشیر الدّوله از طرف دولت و ملک المتکلمین ازطرف توده­ی مردم به دفاع از حقوق مردم و مشروطیت سخن گفتند.

جلسه­ی مدرسه نظام در روز 26 مرداد 1285 ه.ش تشکیل شد و 13 روز طول کشید. در روز 16 شهریور 1285 ه.ش نظام‌نامه­ی انتخابات در 32 مادّه به امضای شاه رسید و کمتر از یک ماه بعد (14 مهر 1285) مجلس شورای ملّی بازگشایی شد.[2]

پس از تدوین نظام‌نامة انتخابات، دو گروه با آن به مخالفت برخواستند: اوّلین طیف مخالفین، علما بودند، که می‌خواستند مانع ورود دگر اندیشان به نمایندگی مجلس شوند و طیف دیگر، سلطنت‌طلبان بودند، که به اقتدار شاه بر کشور و قدرت وی می‌اندیشیدند. این مخالفت‌ها با تهدید مشروطه‌طلبان به تحصّن در سفارت بریتانیا ناکام ماند (آفاری، 1379: 93).

نظام­نامه­ی انتخابات مجلس شورای ملی در 32 ماده تنظیم شده و مدت نمایندگی دو سال تعیین شده بود. یکی از ویژگی­های بسیار جالب این نظام­نامه طبقاتی بودن اعضای آن است و اینکه انتخابات در تهران به صورت تک مرحله­ای و در شهرستان­ها به صورت چندمرحله ای برگزار می­گشت. در این انتخابات حداقل سن رأی دهندگان 25 و حداکثر 70 سال مشخص شده بود.